Skip to main content

Premios Cineuropa

Neste 2024 Cineuropa recoñece a Alberto Gracia, Flavia Castro e Ingrid García-Jonsson.

Premio Cineuropa 2024

Alberto Gracia

Alberto Gracia é un exiliado romántico. Nada que ver con Jonás Trueba, aclaro. Alberto Gracia é unha estrela errante. Unha das súas películas nutricias titúlase así e fala de narcisismos, de non-mortos e de friames. A errancia é algo consubstancial ao seu cine –desde O quinto evanxeo de Gaspar Hauser, que tiña como antiheroe a ese tetrarca da misantropía que parecía querer vivir pechado –ou liberado– cun só xoguete, como o personaxe de Juan Marsé–.

Como autor declaradamente pop e namorado da moda xuvenil, Alberto é, non obstante, un fascinado polo punk de Fassbinder. E por aquel último hurra do cine libre que foi o da década dos 70 do século pasado.

Desta capacidade de conciliar xéneros e épocas naceu ese Kaspar Hauser con ananos sadomasoquistas e un Batman plenipotenciario diante e detrás das cámaras que namoraron o xurado da crítica do Festival de Rotterdam no 2013. De feito, xerou entusiasmo en todo aquel estraño edificio holandés do Doelen e conquistou ese festival. Ata o punto de que, desde aquela, todas as súas longametraxes triunfaron en Rotterdam, un lugar postmoderno e portuario como Ferrol, que encaixa moito máis co modo de ser e de sentir de Alberto ca a asepsia mórbida de Cannes. A cada un o seu.

Lembro ben aquela noite do triunfo en Rotterdam porque foi algo así como o gol de Zarra: a primeira proeza internacional do que coido que aínda non se denominaba Novo Cinema Galego. Contabas no teu periódico esa noite –porque o palmarés soubémolo moi tarde– que unha película nosa recibira un premio nun festival internacional e tiñas que repetilo dúas veces. Por alí andaba tamén aquela noite José Luis Cienfuegos, outro que tamén namorou de maneira instantánea do cine de Alberto Gracia.

La estrella errante, que é do 2018, foi como a homenaxe do director ferrolán a George A. Romero, o pai de todos os mortos viventes, que tamén ten as súas orixes en Ferrolterra. Como Kaspar Hauser, os zombis son aquí seres que fan da errancia unha maneira de ser. Alberto Gracia mutara do celuloide ao dixital e de novo o seu cine movíase entre o pop e o after-punk. Fala dun Vigo xa inexistente, aquel da movida oficialista. E do regreso á cidade, fané e escangallado, dun cantante de radio asasinado polo imperio Video-Star. Fala dun proceso de vampirización. Porque toda vida –xa o deixou escrito Scott Fitzgerald– é un proceso de demolición. E Alberto Gracia é o noso director experto en filmar decadencias, bailes airosos dos non-mortos. Habaneras sen porto. É o máis xenuíno baladista fílmico dunha Galicia entrevistada como un capitán Nemo. La estrella errante gañou en Sevilla o Premio Novas Olas, que daquela supoñía estar na cima da avant-garde. E iso non impide que Alberto namore dos anacronismos das cidades detidas no tempo, ese canalla.

Aquí terán, neste Cineuropa, o Ferrol de La Parra, onde só faltan os restos da Estatua da Liberdade que Rod Serling ideou para O planeta de los simios. Como distopía, La Parra non lle vai á zaga a aquel universo. De feito, Serling mataría por unha idea de guión como a da Ponte das Pías illando o resto do mundo de Ferrol. Como unha balsa de pedra, orfa de oremus (onde foron os estaleiros ou a Mariña) e dese patriarca do garrote vil chamado Francisco Franco. La Parra é Alberto Gracia, de volta á súa cidade trinta anos despois. “Para poder apreciar de verdade Ferrol tes que estar fóra trinta anos. Se non, serías como o peixe no acuario, que non sabe o que é a auga”.

Alberto di que o seu cine ten sempre nas súas raíces un feito autobiográfico. A desaparición do seu pai, quen lle deu as leis para que el as saltase, creo que é motor de moitas chaves deste paseo pola pensión e a morte. Deste terreo baldío, deses personaxes que non acaban de saír do beirado do gato ferrolán.

La Parra tamén se estreou noutra cidade navieira, a xa devandita Rotterdam. Pero esta, calvinista e próspera. Non como as ruínas xudeocristiás do Ferrol anegado no peso da culpa. Ou quizais teña algo o Ferrol de La Parra da Santa María de El astillero de Onetti. De feito, a película de Alberto Gracia, que pasou por festivais de medio mundo, fixo unha parada moi especial en Montevideo. E alí foi celebrada como algo propio.

Sempre lixeiro de equipaxe, que non de lecturas ou referencias artísticas das máis belas artes, Alberto Gracia paréceme o máis iconoclasta e menos fachendoso dos autores do Novo Cinema Galego. Non sei se por iso tiña como valor de lei alardear de non ser profeta na súa terra. Que este tributo o acabe de convencer de que aquí é moi querido.

José Luis Losa

Foto: Óscar Orengo

Premio Cineuropa 2024

Flávia Castro

O cinema de Flávia Castro, tanto na súa vertente documental (Diário de uma busca, 2010) como na ficción sobre a súa propia infancia no exilio parisiense e o seu regreso a Brasil (Deslembro, 2019), así como no seu traballo como guionista de Imagens do Estado Novo 1937-45, configuran unha visión particular e valiosísima do século XX brasileiro —en parte fielmente histórica, en parte atravesada pola memoria e a sensibilidade dunha nena ou dunha adolescente. Un país sometido ao autoritarismo —ou directamente ao fascismo— produto dos réximes militares nacidos ou apoiados pola Operación Cóndor no Cono Sur latinoamericano.

O cinema de Flávia Castro traballa sobre a fantasía dunha infancia no exilio como limbo idealizado (ou non) e o retorno a un país onde a ditadura aínda domina o escenario. A proba de que ese réxime é capaz de apoiar os peores criminais golpea a Castro e a súa familia en outubro de 1984, cando o seu pai aparece morto no apartamento dun ex oficial nazi en Porto Alegre.

Cando nin a nostalxia nin o ensimesmamento abondan, que facer coa materia precaria que nos ofrece a memoria? Para o creador dunha obra ficcional construída a partir da memoria traumática dos anos de chumbo, contestar esa pregunta quizais sexa o máis importante. Lembrar non é un xesto autosuficiente, moito menos necesariamente positivo. A memoria pódenos servir tanto para iluminar os nosos puntos cegos como para impulsar fantasías neofascistas. Só a imaxinación nos pode ofrecer o engano e a arte para facer da memoria triste a materia para unha vida que busca a liberdade e a alegría.

E isto é exactamente o que fai a longametraxe Deslembro. A película usa a materia precaria da memoria infantil e xuvenil sobre o período entre 1968 e 1976, no que a represión se fixo máis crúa e violenta. Non hai en Deslembro nin unha pegada do melodrama nostálxico, da falsa neutralidade. A través dun camiño propio, Flávia Castro utiliza para a súa ficción histórica os materiais da súa experiencia, pero faino tranquilamente, sen esforzo esaxerado de contención emocional.

Podémonos achegar á intelixencia crítica de Deslembro facendo un paralelo entre a película e o documental en primeira persoa Diário de uma busca. Investigando a morte do seu pai, Castro relata os sucesivos exilios da familia, as separacións e as novas relacións e a difícil readaptación ao Brasil. Ao final de Diário de uma busca, temos o retrato dun home deprimido e desilusionado coa loita política, e dos seus fillos, que tras o seu pasamento lidan co trauma dunha morte inexplicada. En Deslembro, Flávia Castro proxecta, para personaxes e situacións diferentes, varias lembranzas e cuestionamentos xa bosquexados no seu documental, pero, libre das limitacións da non ficción, articula mellor a súa investigación sobre a experiencia familiar, a militancia política radical e o efecto das desaparicións políticas nos sobreviventes. A ficción, ceiba e enerxizada pola memoria persoal, chega a lugares aos que as regras da non ficción dificultaban o acceso, para darnos o papel de voyeurs dese mito que é “a realidade como é” no relato en primeira persoa.

Hoxe, cando Brasil tivo que revivir o negacionismo da ditadura, unha vez que un capitán dese réxime, Jair Mesías Bolsonaro, alcanzou a presidencia do país, faise máis necesaria ca nunca a forza para evocar do cinema de Flávia Castro. Agora, que, aínda que Bolsonaro fora desaloxado do poder polas urnas, a metade dun país que tamén sofre a fractura desaprendeu as leccións da Historia e se atreve a reivindicar o papel daquela ditadura. Flávia Castro está rematando agora dous novos filmes, Cyclone e As vitrines,

Golpe é unha das palabras máis antigas da miña vida. Nunca tiven que preguntar o seu significado; eu ben o sabía. A palabra sempre entraba nas discusións políticas que se espallaban ao longo do serán na casa. A miúdo adormecía embalada polo ritmo de palabras como trotskismo, loita de clases, resistencia. Eran palabras íntimas, aínda que eu non entendese o seu significado. Pero ‘golpe’, porque afectou a nosa vida dun xeito drástico e definitivo, eu xa sabía o que quería dicir (ou pensaba que sabía). A historia dos nenos que acompañaron os seus pais na loita contra a ditadura é un exilio invisible sobre o que aínda se puxeron poucas imaxes ou se falou pouco.”

Este Premio Cineuropa para Flávia Castro é, máis ca nunca, unha complicidade co cinema da memoria daqueles que perderon a liberdade, a vida ou a identificación cunha terra que deixara de ser a súa. Necesitamos que Flávia e outras e outros cineastas coma ela mostren esas vitrinas do recordo. Que convertan en imaxes reveladoras ese pulso contra a amnesia, contra o deslembro ao que nos queren devolver os fascismos de agora, que, coma os de sempre —porque son a mesma cousa— pretenden borrar do mapa as ideas de liberdade colectiva e individual, as loitas por unha sociedade máis xusta. Aquelas grandes alamedas que nunca chegaron a abrirse de todo e que agora ameazan de novo con bombardear. Necesitamos o cinema que nos lembre quen fomos. Para que ningunha das agora chamadas guerras culturais reaccionarias sexa capaz de anular as nosas identidades de clase, de pobo, de soño.

José Luis Losa

Premio Cineuropa 2024

Ingrid García-Jonsson

Aínda que xa levaba un par de anos na profesión, a Ingrid García-Jonsson coñecémola un día de maio do 2014 no Festival de Cannes, na proxección na sala Debussy de Hermosa juventud, a película de Jaime Rosales que concursaba na sección Un Certain Regard. Quero ser tan concreto porque naquela proxección produciuse a descuberta colectiva dunha actriz que posuía a capacidade de impregnar de verdade de seda e esparto aquel tan estimable retrato dos máis precarios da crise económica da burbulla inmobiliaria. Rosales –que foi Premio Cineuropa no 2008– acertou ao se achegar sen embozos a situacións non exentas de crueldade ás que se vían forzados os nosos mozos e mozas moídos por aquela precariedade imposta por decreto. Naquela historia de sacrificios e sucesivos desencantos agromaba a auréola dunha actriz da que emanaban, ao tempo, amargura e vitalismo. Esa moza de look non casual, senón máis ben accidental, levaba sobre os ombreiros o desconcerto e a esperanza, a fraxilidade do xunco que nunca quebra. Era o de Ingrid García-Jonsson un deses papeis que te acompaña logo, fóra da sala. Que che fai compartir co resto o achado. E memorizar a estilizada lonxitude do seu nome.

Despois de gozar dunha Ingrid ao cadrado, nun exercicio de cine de doppelgänger como Ana de día, no cal a súa capacidade de desdobramento estaba por riba do ton xeral da proposta, reencontramos a actriz nun rexistro de plenitude libertaria como a Salomé de Love Me Not de Luis Miñarro. Como nunha relectura entre Oscar Wilde e Pasolini, Miñarro servíalle aquí a Ingrid García-Jonsson a cabeza do Bautista –que non era outro ca o noso Óliver Laxe– e brindáballe á actriz unha performance de grandioso empurrón libertario, cun punto de tripi nese rigodón narrativo como de canalleo de cantina mexicana e pansexual.

Nesta fin de festa transxénero de Love Me Not, na que a actriz enarboraba a españolada tardofranquista do eurovisivo Vivo cantando de (a outra) Salomé como acto de puritita subversión, aprendemos a ver en Ingrid García-Jonsson un aire axitado de diva do underground.

Quizais por iso é que non podo deixar de ver na presenza da actriz nun musical de conciencia tan mainstream como Explota explota, do uruguaio Nacho Álvarez, unha omnipotente capacidade de transformación de todo o que a rodea. Así, moito máis alá do tributo ben fundamentado a Raffaella Carrà ou do musical retro-queer, a min pareceume que García-Jonsson é quen de rebentar esas costuras da película e de derivala en moitos momentos cara ao inesperadamente lisérxico-vintage, como nunha planificación extrema dos zooms de Valerio Lazarov, aquí tan visiblemente homenaxeado.

Recoñecida esa forza interna da actriz por dous prebostes do establishment cinematográfico español, como son Álex de la Iglesia en Veneciafrenia e Isabel Coixet en Un amor, reencóntrome coa Ingrid García-Jonsson da que máis gusto por imprevisible –e repito, underground– nunha película soberbia estreada hai só dúas semanas no Festival de Cine Fantástico de Sitges. Una ballena –dirixida por Pablo Hernando, con quen xa traballara ela en Berseker– é un prodixio de construción de cine negro de alta graduación e pureza que agora –non entendo por que– a moda empeza a etiquetar como neo-noir, cando o seu clasicismo é gozosamente ancián.

Ambientada nunha sombría atmosfera portuaria de Biscaia, un microcosmos de escuridade case lunar, Una ballena ofrécenos un tour de force interpretativo entre ese actor cada día máis colosal que é Ramón Barea, e unha Ingrid García-Jonsson que perfila como se tal cousa, cunha sutileza e aparencia de sinxeleza que leva dentro un traballo de complexidade indescifrable, a súa personaxe de asasina a soldo. Un carácter que, no seu hieratismo, entronca coa estirpe dos protagonistas de Jean Pierre Melville. É tan formidable a irrupción de García-Jonsson neste polar que parece que acaba de chegar directamente propulsada dende a pantalla na que se proxecta Le samourai.

Melville contra Melville, á que asistimos en Una ballena, é unha das cimas da serie negra nunca filmadas no noso cine. Cun Barea telúrico, como saído dun peirao da Marsella dos 50, e unha Ingrid García-Jonsson chegada da cara escura doutro planeta para agasallarnos esta killer entre galáctica e existencialista que merece un Goya súbito na súa autenticidade abraiante, fronte a imposturas como as falsas rapazas Almodóvar falando en inglés sobre as preferencias de Virginia Woolf á hora de tomar o té.

José Luis Losa

Foto: Paco Navarro

Premios do Público

Volve Cineuropa e con el as votacións do Premio do Público!

A SAVANA E A MONTANHA

2024 – Paulo Carneiro

7,67
Nota do público
APRIL (ABRIL)

2024 – Dea Kulumbegashvili

5,44
Nota do público
BIRD

2024 – Andrea Arnold

7,78
Nota do público
BLACK STONE (PEDRA NEGRA)

2022 – Spiros Jacovides

7,07
Nota do público
CENT MILLE MILLIARDS (CEN MILLÓNS DE MILLÓNS)

2024 – Virgil Vernier

5,70
Nota do público
DAHOMEY

2024 – Mati Diop

7,02
Nota do público
QUAND VIENT L’AUTOMNE (CANDO CAE O OUTONO)

2024 – François Ozon

7,69
Nota do público
POLVO SERÁN

2024 – Carlos Marques-Marcet

7,33
Nota do público
PARTHENOPE

2024 – Paolo Sorrentino

7,94
Nota do público
LE DEUXIÈME ACTE (O SEGUNDO ACTO)

2024 – Quentin Dupieux

6,38
Nota do público
LA NUIT SE TRAÎNE (NIGHTCALL)

2024 – Michiel Blanchart

7,60
Nota do público
LA GUITARRA FLAMENCA DE YERAI CORTÉS

2024 – C. Tangana

8,30
Nota do público
L’HISTOIRE DE SOULEYMANE (A HISTORIA DE SOULEYMANE)

2024 – Boris Lojkine

8,43
Nota do público
L’EMPIRE (O IMPERIO)

2024 – Bruno Dumont

5,40
Nota do público
L’AMOUR OUF (BEATING HEARTS)

2024 – Gilles Lellouche

7,02
Nota do público
HOTEL DO RIO

2024 – João Canijo

6,07
Nota do público
HENRY FONDA FOR PRESIDENT

2024 – Alexander Horwath

7,73
Nota do público
HARD TRUTHS (A MIÑA ÚNICA FAMILIA)

2024 – Mike Leigh

6,68
Nota do público
GRAND TOUR

2024 – Miguel Gomes

6,07
Nota do público
EN LA ALCOBA DEL SULTÁN

2024 – Javier Rebollo

7,05
Nota do público
EN FANFARE (POR TODO O ALTO)

2024 – Emmanuel Courcol

8,74
Nota do público
EL CIRCO DE LOS MUCHACHOS

2024 – Elías León Siminiani

9,57
Nota do público
QUIET LIFE (VIDA EN PAUSA)

2024 – Alexandros Avranas

7,50
Nota do público
SĂPTĂMÂNA MARE (SEMANA SANTA)

2024 – Andrei Cohn

6,26
Nota do público
TARDES DE SOLEDAD

2024 – Albert Serra

7,15
Nota do público
THE DEVIL’S BATH (O BAÑO DO DEMO)

2024 – Severin Fiala, Veronika Franz

6,72
Nota do público
THE GIRL WITH THE NEEDLE (A RAPAZA DA AGULLA)

2024 – Magnus von Horn

7,47
Nota do público
TROIS AMIES (TRES AMIGAS)

2024 – Emmanuel Mouret

7,48
Nota do público
UNA BALLENA

2024 – Pablo Hernando

5,82
Nota do público
VOGTER (CONDENADOS)

2024 – Gustav Möller

6,91
Nota do público
A TRAVELER’S NEEDS (NECESIDADES DUNHA VIAXEIRA)

2024 – Hong Sang-soo

6,48
Nota do público
AGARRAME FUERTE

2024 – Ana Guevara, Leticia Jorge

6,74
Nota do público
APOCALYPSE IN THE TROPICS (APOCALIPSE NOS TRÓPICOS)

2024 – Petra Costa

8,54
Nota do público
BLACK DOG (CAN NEGRO)

2024 – Guan Hu

7,63
Nota do público
BOB TREVINO LIKES IT

2024 – Tracie Laymon

8,11
Nota do público
MY FAVOURITE CAKE (O MEU PASTEL FAVORITO)

2024 – Maryam Moghaddam, Behtash Sanaeeha

7,78
Nota do público
OH, CANADA

2024 – Paul Schrader

6,34
Nota do público
PHANTOSMIA (FANTOSMIA)

2024 – Lav Diaz

6,75
Nota do público
STRANGER EYES (OLLOS ESTRAÑOS)

2024 – Yeo Siew Hua

5,93
Nota do público
THE SEED OF THE SACRED FIG (A SEMENTE DA FIGUEIRA SAGRADA)

2024 – Mohammad Rasoulof

8,16
Nota do público
12 DE MAIO DE 1937

2024 – Mar Caldas

-
Nota do público
A FOTOGRAFÍA VELADA É ESPAZO PARA UNHA PROPOSTA DE MEMORIA

2024 – Sabela Eiriz

-
Nota do público
A MORTE DO ÚLTIMO (ALCALDE FRANQUISTA)

2024 – Andrew Finkelman, Lola Sounigo

-
Nota do público
AÍNDA HOXE AS HORAS

2024 – Mirian Opazo

-
Nota do público
BUSCANDO A SANTA COMPAÑA

2024 – Fernando Cortizo

8,06
Nota do público
BARXACOVA

2023 – Rosa Taboada

-
Nota do público
AURORA

2024 – Area Erina

7,50
Nota do público
AS NEVES

2024 – Sonia Méndez

7,30
Nota do público
ARDE ARAL

2024 – Alberte Pagán

-
Nota do público
AQUARIUM

2024 – Margherita Morello

-
Nota do público
EU VOU COMIGO

2024 – Chelo Loureiro

-
Nota do público
FILMEI PAXAROS VOANDO

2024 – Zeltia Outeiriño

8,74
Nota do público
LA PARRA

2024 – Alberto Gracia

7,84
Nota do público
O FRÍO

2024 – Pablo Dopazo

-
Nota do público
PICO SACRO

2024 – Alberto Lobelle

6,90
Nota do público
PREFIRO CONDENARME

2024 – Margarita Ledo Andión

8,49
Nota do público
QUEIMAR CANDO MORRA

2024 – Inés Pintor

-
Nota do público
RUOVESI

2023 – Andrea Zapata-Girau

-
Nota do público
SEGUNDA II

2024 – Anita Pico

-
Nota do público
TAQUIÓN

2024 – Miguel Barcia

-
Nota do público
THE UNBEARING (ESTADO DE NECESIDADE)

2024 – Miriam Albert-Sobrino, Sonia Albert-Sobrino

-
Nota do público
TOXOS

2023 – Jacqueline Reimúndez, Anxo Cambón

-
Nota do público
7291

2024 – Juanjo Castro

8,50
Nota do público
APOCALYPSE IN THE TROPICS (APOCALIPSE NOS TRÓPICOS)

2024 – Petra Costa

8,54
Nota do público
DAHOMEY

2024 – Mati Diop

7,02
Nota do público
FROM DARKNESS TO LIGHT (DA ESCURIDADE Á LUZ)

2024 – Eric Friedler, Michael Lurie

6,64
Nota do público
LA GUITARRA FLAMENCA DE YERAI CORTÉS

2024 – C. Tangana

8,30
Nota do público
RETAGUARDIA

2024 – Ramón Lluís Bande

7,92
Nota do público
SOUNDTRACK TO A COUP D’ETAT (BANDA SONORA DUN GOLPE DE ESTADO)

2024 – Johan Grimonprez

8,77
Nota do público
VACA MUGIENDO ENTRE RUINAS

2020 – Ramón Lluís Bande

7,38
Nota do público
WA ADA MAROUN ILA BEIRUT (MAROUN VOLVE A BEIRUT)

2024 – Feyrouz Serhal

-
Nota do público
AKIPLĖŠA (TOXIC)

2024 – Saulė Bliuvaitė

6,94
Nota do público
ARMAND (A TITORÍA)

2024 – Halfdan Ullmann Tøndel

6,59
Nota do público
BLUE SUN PALACE

2024 – Constance Tsang

6,69
Nota do público
HENRY FONDA FOR PRESIDENT

2024 – Alexander Horwath

7,73
Nota do público
LA PIEL EN PRIMAVERA

2024 – Yennifer Uribe Alzate

6,24
Nota do público
LES FEMMES AU BALCON (AS MULLERES DO BALCÓN)

2024 – Noémie Merlant

6,87
Nota do público
MI BESTIA

2024 – Camila Beltrán

6,60
Nota do público
MOND (MOON)

2024 – Kurdwin Ayub

6,72
Nota do público
REAS

2024 – Lola Arias

6,77
Nota do público
ROCK BOTTOM

2024 – María Trénor

6,03
Nota do público
SANTOSH (SEGREDOS DUN CRIME)

2024 – Sandhya Suri

7,12
Nota do público
TURN ME ON

2024 – Michael Tyburski

7,62
Nota do público