Skip to main content

Cineuropa 38

Como alcaldesa de Compostela, presentar Cineuropa é sempre un privilexio pois significa ofrecer á cidadanía a posibilidade de descubrir novos lugares, escoitar outras linguas e gozar das narracións das cinematografías máis ousadas e valentes. Abrimos de novo os ollos cara a ese cinema que permite que a nosa cidade volva ser porta de entrada ao coñecemento de dispares realidades sociais, económicas, culturais ou políticas; un cinema ao que o público de Compostela, fiel á cita, presta ano tras ano a súa ollada comprometida.

Esta 38ª edición chega da man do filme Henry Fonda for president, do cineasta e historiador austríaco Alexander Horwath, un poderoso ensaio cinematográfico estreado na última Berlinale que parte da figura e a carreira do mítico actor para construír na pantalla unha sólida reflexión sobre o concepto e os valores da democracia. Nun momento histórico e político no que moitos países cuestionan este sistema de goberno, Horwarth pon o foco naquel no que Fonda escribiu a súa silueta como corazón da liberdade e entretece a historia americana a través dos retallos dos filmes encarnados polo actor. E así, a representación cinematográfica das bondades da democracia enfróntase a unha realidade marcada pola desafección política, a perda dos dereitos civís e a indiferenza ante quen é triturado polo sistema. É inevitable que ao fondo, as imaxes e as dimensións míticas de Fonda, parezan mirarnos de fronte.

O corazón do cinema, e o de Cineuropa, é a liberdade. A liberdade para programar as creacións que agroman ás marxes dos circuítos convencionais e tamén para volver a obras canónicas como As uvas da Ira e dialogar con elas. O filme co que John Ford levou ao cinema o texto homónimo de Steinbeck e a desesperación do pobo americano durante a Gran Depresión, forma parte tamén da programación da edición e serve de inspiración á imaxe do festival. A proposta gráfica dá forma creativa á ira que agroma en resposta ás inxustizas, á carraxe que se acumula nos ollos ao contemplarmos as múltiples imaxes dun capitalismo descarnado que espreme as persoas máis débiles. Ese filme do ano 1940 segue de actualidade porque nos pon diante de situacións que, en pleno século XXI, seguimos sen resolver, como os desafiuzamentos, a emigración ou a pobreza estrutural. Desde unha ficción tecida no século pasado, a película préstase á conversa co presente e con ese documental no que Horwarth combina historia do cinema e análise política, como crítica dunha autoimaxe estadounidense que só se serve a si propia trazando liñas entre o país que Estados Unidos soñou ser e o que realmente é, e interpelando o horror vacui ante as eleccións norteamericanas.

Na compaña destes dous filmes, o cinema máis recente ocupará os próximos días as pantallas do Teatro Principal, o Auditorio de Galicia, o Salón Teatro e NUMAX para continuar afondando na intricada relación entre conciencia política e relato cinematográfico, explorando múltiples perspectivas desde as que achegarse á realidade nunha ampla diversidade de procedencias, culturas, xéneros, linguas estéticas e ollares. O programa que cada ano presenta Cineuropa reflicte a súa audaz aproximación ao tecido do fragmentario, subliñando a súa abertura a formas e relatos cinematográficos non convencionais. Así é que poderemos ver entre as propostas deste ano a estrea absoluta de 7291, un filme de Juanjo Castro sobre as mortes por COVID19 que aconteceron nas residencias para a terceira da Comunidade de Madrid e que recolle os testemuños de familiares que reclaman verdade, xustiza e reparación para todas esas vítimas; a través da longametraxe Gou Zhen, achegarémonos ao retrato da marxinalidade e a soidade desde os ollos do cineasta chinés Guan Hu; mergullarémonos nunha historia sobre amizade dirixida polas uruguaias Ana Guevara e Leticia Jorge en Agarrame fuerte; exploraremos a culpabilidade e a complexidade dos límites entre a violencia e o xogo que o novo realizador Halfdan Ullman ofrece en Armand, gañadora do premio á mellor ópera prima no Festival de Cannes 2024; descubriremos Apocalipse nos Trópicos, a investigación que Petra Costa desenvolve sobre o poderoso control que os líderes relixiosos exercen sobre a política en Brasil e que chega a Compostela tras transitar polos festivais Donosti e Venecia; e aínda faremos parte desa reivindicación da desobediencia fronte a ditadura e do dereito das mulleres ao desexo que Margarita Ledo Andión entretece en Prefiro condenarme.

Cineuropa conta co apoio incondicional de xeracións de público comprometido e non sería posible sen as achegas do Consorcio da Cidade de Santiago e a Deputación da Coruña e a colaboración de entidades e establecementos de Compostela e da contorna para os que non temos máis que agradecemento. O seu soporte permite, ano tras ano, presentar unha nova edición para levarnos a lugares insospeitados e circunstancias inimaxinables a través de películas que exploran a pobreza, a desigualdade de xénero, o trauma da guerra, o neoliberalismo ou o neoautoritarismo, e que mesturan coñecemento, reflexión e, ás veces, empatía. Máis unha vez, convídovos a asistir. Pagará a pena.

Goretti Sanmartín Rei
Alcaldesa de Santiago de Compostela

Queden a vivir dentro do festival

Cando nunha ocasión un crítico con ganas de transcendencia lle preguntou a John Ford que era o cinema —e supoñemos que Ford sabía algo diso— respondeu sen titubear, formulando unha interrogante retórica: “Vostede viu andar a Henry Fonda? Pois iso é o cinema”. Neste sentido, o escritor afroamericano James Baldwin tamén dixo que en Young Mr. Lincoln —que vostedes poderán descubrir ou revisitar nesta 38ª edición de Cineuropa— “Fonda andaba co ritmo melancólico dun negro”.

Por que parece que este novembro todos os camiños nos levan a Henry Fonda? O pasado febreiro —nunha Berlinale moi gris— asistimos a unha luzada de cinema maiúsculo que compensou os dez días de festival. Titulábase Henry Fonda for President, e nela o austríaco Alexander Horwarth conseguiu captar, a partir dun ensaio fílmico sobre a vida e a carreira do actor norteamericano, algo así como o espírito do noso tempo: é dicir, o temor colectivo ante unhas forzas escuras que ameazan o núcleo das nosas liberdades cívicas.

Henry Fonda for President compón, a partir do imaxinario que xermina das múltiples personaxes ás que o actor deu vida na súa longa carreira, algo así como unha elexía por un ideal democrático que parece vir de moi atrás (desde cando Fonda interpretara os colonos do século XVII, a Abraham Lincoln ou os sen fogar da Gran Depresión) e que conclúe en 1982, ano no que faleceu despois de encarnar, polo menos en tres ocasións máis, ao presidente dos Estados Unidos. A súa aura representaba uns valores de compromiso coa liberdade e con principios morais colectivos que parecían inconmovibles. E que hoxe se ven ameazados pola turba populista e os multimillonarios do totalitarismo emerxente.

Por iso, ao mergullarnos en Henry Fonda for President o cine amósanos dun xeito hipnótico a súa capacidade para nos elevar por riba do máis obsceno ou miserable, para nos acoller e transcendelo. Quereriamos quedar vivir para sempre nesta República de Fonda tan afastada do embrutecemento, igual que —na nenez— nos instalabamos na butaca e viviamos dentro da gran pantalla como se non houbese un mañá.

Isto quere ser Cineuropa. Un espazo onde desexariamos quedar a vivir. Ao leste ou ao oeste do edén, na compaña de iconas como Montgomery Clift, Ava Gardner, Lee Remick ou Warren Beatty. Soprando as candeas polo centésimo aniversario de Mastroianni, Marcello mio. Mentres sobre os rostros del e de María Schell, Visconti fai caer as folerpas chejovianas de Noites brancas.

Quedar a vivir coas historias de cada familia feliz, parecidas unhas a outras, pero ningunha como a das Tres amigas de Emmanuelle Mouret. E tamén coas familias infelices e os motivos diferentes para se sentiren desgraciadas que nos revelan, non sen humor, Mike Leigh, Paolo Sorrentino, François Ozon ou Paul Schrader. Deixarnos envolver por historias de amor perdido e procurado no sueste asiático do Grand Tour de Miguel Gomes. Viaxar a Corea do Sur con Isabelle Huppert. Ou aínda máis alá con Ángela Molina. Ter a cabeza a paxaros como a Andrea Arnold de Bird. Presenciar unha de superheroes con boina na profunda Francia rural de L’Empire de Bruno Dumont. Entrar En la alcoba del sultán con Javier Rebollo ou nas Tardes de soledad de Albert Serra. Ambos os dous virán ao Principal para nos presentaren as súas novas aventuras.

Desexar quedar a vivir neste Cineuropa para celebrarmos a arte do noso director máis iconoclasta, Alberto Gracia. A enormidade do talento que se aprecia na Ingrid García-Jonsson de Una ballena. E a capacidade de evocación dunha infancia de inocencia roubada da brasileira Flávia Castro.

Deixarnos arrolar pola fanfarra que inaugurará Cineuropa por todo o alto. Ou pola sensibilidade coa que C. Tangana reivindica o duende con La guitarra flamenca de Yerai Cortés.

Tomar conciencia, sen saírmos deste territorio do soñado, do que sucede en Europa cando os perigos que axexan o inmigrante sen papeis de A historia de Souleymane tamén cercan na vida real ao actor que a protagoniza, Abou Sangare. E ser parte da estrea mundial de 7291, o documental de Juanjo Castro sobre os protocolos da vergoña nos centros de maiores do goberno Ayuso durante os primeiros meses da pandemia. Non se viu aínda o docu en ningures. A lei do silencio. Que vexa a luz aquí pódenos facer sentir que este é un festival moi, moi libre.

Quedar a vivir dentro do festival. Ser durante toda unha xornada moi especial testemuña das montañas rusas de El circo de los muchachos, a serie sobre o Padre Silva e a súa particular Güiana ambientada en Ourense. Poderémola ver íntegra e en exclusiva antes da súa estrea, dirixida polo gañador dun Goya Elías Siminiani. Benposta en Cineuropa.

Se deciden de verdade apurar esta eternidade de 18 días en Cineuropa, poderán descubrir o ata agora enorme misterio doutro circo do que moito se leva falado: en From Darkness to Light van ser os primeiros —tras o seu pase en Venecia— en descubrir que hai de verdade nese proxecto de Jerry Lewis de realizar unha comedia cun clown no marco dun campo de concentración nazi, cos prisioneiros xudeus como audiencia. Este circo tolísimo convértese nunha película maldita coma ningunha outra, en bobinas agachadas ata hoxe, en lendas urbanas que puxeron en dúbida a existencia real deste proxecto disparatado. De feito, fíxose, filmouse case na súa totalidade. Nunca se estreou e afundiu a carreira e case a vida de Jerry Lewis.

E para quen será xa algo literal a idea de aspirar a quedar a vivir neste teatro é para a fangoria do noso maratón. Oito películas durante doce horas que comezarán, palabras maiores, coa máis recente curta das ALSO Sisters. As ourensás Sonia e Miriam Albert-Sobrino son xa figuras instaladas no cine de terror internacional con militancia de xénero. Coma elas en Utah. As súas curtas viaxaron polo circuíto de festivais internacionais, de Sydney a Raindance. E en Cineuropa, co seu recentemente terminado The Unbearing, serán xefas dun maratón. E non dun calquera: recuperamos o chocolate con churros tras a post-pandemia. Ao mellor vostede pensa que non está xa na idade. Pero asegúrolle que esta noite sen fin é unha experiencia multisensorial.

Ben, niso quedamos. Vaian saltando de butaca e de sala en sala. Esquezan o de fóra. Pode esperar, chove e na televisión celebra os seus triunfos ou os seus asaltos ao poder persoal moi feo. Vostedes asalten os ceos deste festival, que sempre foi moi seu. Camiñemos estes dezaoito días xuntos como facía Henry Fonda en Young Mr. Lincoln. Co ritmo melancólico dun negro.

José Luis Losa
Director de Cineuropa 38

Equipo

ALCALDESA DE SANTIAGO
Goretti Sanmartín
CONCELLEIRA DE CAPITAL CULTURAL, TURISMO, EDUCACIÓN E MEMORIA HISTÓRICA
Míriam Louzao Fernández
DIRECTOR
José Luis Losa
PRODUCIÓN
Ismael Romarís
Alejandra Trelles
COORDINACIÓN DE PROGRAMACIÓN
Jacinta Rivera
EQUIPO DE PROGRAMACIÓN
José Luis Losa
Jacinta Rivera
Alejandra Trelles
COORDINACIÓN PANORAMA AUDIOVISUAL GALEGO
Jacinta Rivera
Alejandra Trelles
COMUNICACIÓN
Sandra Carnota
Jacinta Rivera
Silvia Roca
DESEÑO GRÁFICO, REVISIÓN EDITORIAL E WEB
Patricia Portela
Luisa Castiñeira
Quino Melguizo
(The Office Comunicación)
CATÁLOGO
Beatriz Pérez (The Office Comunicación)
Jacinta Rivera
Silvia Roca
PRODUCCIÓN COMERCIAL
Ismael Romarís
TRADUCIÓNS E INTERPRETACIÓNS
Cinemateca Uruguaya
Dolores A. Pías Peleteiro
Sara Porto
Itziar Burruel
TRÁFICO DE PELÍCULAS
Ismael Romarís
Emilio Barreiro
COORDINACIÓN PERSOAS CONVIDADAS
Carlota Álvarez
ASISTENCIA COORDINACIÓN PERSOAS CONVIDADAS
Elena Rodríguez
Sarah Barragán
RESPONSABLE DE SALA SALÓN TEATRO
Francisco Javier Núñez
RESPONSABLE DE SALA CINEMA NUMAX
Xan Gómez
VíDEOS PREMIOS CINEUROPA
Brais Gómez
Sergio Santacreu
PROXECCIONISTAS
Miraxe Soc. Coop. Galega
NUMAX
ATENCIÓN AO PÚBLICO
Atlantic Ponte 2000
PRESENTADOR GALAS
Moncho Lemos
ESTUDANTADO EN FORMACIÓN USC
Carolina Cunqueiro
Gloria Caamaño
Itziar Burruel
Mariña Paz
Mario Elías Blanco
Sara Porto
Uxía Martínez
Uxía Santiago
DIRECTOR-XERENTE AUDITORIO DE GALICIA
Xaquín Lopez
GABINETE TÉCNICO AUDITORIO DE GALICIA
David Areán
Chus Busto
Carlos Millán
Silvia Modia
Ángeles Otero
Ana Parga
Ángela Pereira
Silvia Roca
GABINETE TÉCNICO TEATRO PRINCIPAL
Xesús Amado
Montse Cillero
AGRADECEMENTOS
Adriana Páramo
Albert Serra
Alejandra Frechero
Alejandro Díaz Castaño
Ana Domínguez
Ana Gontad
Anaïs Cornuel
Agustín Touriño
Ángel Quintana
Borja Pena
Bruno Costabel
Carlos Losilla
Cécile Bordas
Celsa F. San Narciso
Elías Siminiani
Enrique Costa
Felipe Lage
Isabel Blanco
José Manuel Sande
Laia Collel
Leire Apellaniz
Lucía Vilela
Xan Gómez
Joao Canijo
Joan Sala
José Antonio Liñares
Juan Manuel Chaves
Costa-Gavras
Michèle Ray
Martín Pawley
Mónica García Iglesias
Nuria Aidelman
Oscar Orengo
Robert Guédiguian
Vincent Lowy
Valentina Otormin
Javier Rebollo
Juan Manuel Chaves
Maren G. Zubeldia
Vanesa Fernández Guerra
INSTITUCIÓNS E ENTIDADES COLABORADORAS
Grupo Yáñez
Instituto Camões
Albariño
Paco & Lola
Cafés Candelas
Artekino
CIFP Imaxe e Son
Hotel A Quinta da Auga
Casa Rural Casa da Costoia
Restaurante Vitela
Hotel Costa Vella
Restaurante O Sendeiro
Restaurante Redes
Restaurante Mesón 42
Productos Gourmet Gula Galega
Restaurante O Dezaseis
Restaurante TS a Casa
USC
Acción Cultural Española (AC/E)
Archivo Val del Omar
eSe8

O autor do deseño e fabricación das pezas dos Premios Cineuropa é o escultor Francés.